GENETIKA
Genetičko savjetovanje je proces u kome se osobe ili članovi porodice koji imaju povećan rizik od razvoja nasljednih genetičkih poremećaja obavještavaju o posljedicama i prirodi poremećaja, vjerovatnoći razvoja iili načinu prenošenja, kao i mogućnostima koje su im potrebne tokom planiranja porodice ili očekivanja bebe.
Genetičko savjetovanje pruža informaciju i podršku ljudima koji imaju ili mogu biti izloženi riziku za nastanak genetičkih poremećaja. Ovaj složeni proces može biti podjeljen u: dijagnostički aspekt, koji podrazumijeva procjenu stvarnog rizika; i aspekt podrške i savjeta.
Genetičko savjetovanje pruža informaciju i podršku ljudima koji imaju ili mogu biti izloženi riziku za nastanak genetičkih poremećaja. Ovaj složeni proces može biti podjeljen u: dijagnostički aspekt, koji podrazumijeva procjenu stvarnog rizika; i aspekt podrške i savjeta.
Postoji više razloga za genetičko savjetovanje:
- postojanje familijarne i lične predispozicije za urođene anomalije ili genetičke bolesti;
- ako ste trudni ili planirate trudnoću posle 35. godine;
- već imate dijete sa genetičkim poremećajem ili urođenom anomalijom;
- imate dva ili više spontana pobačaja ili mrtvorođeno dijete;
- eventualni problem koji je otkriven nakon urađenog ultrazvuka ili skrininga prenatalnog testa.
-
pružaju potrebne informacije i podršku pojedincima ili porodicama koje imaju genetičke poremećaje ili mogu imati rizik od nastanka genetičkih poremećaja;
-
daju procjenu rizika od genetičkih poremećaja istraživanjem istorije jedne porodice;
-
pružaju neophodne informacije i podršku pri odabiru vrste testiranja;
-
tumače rezultate genetičkih testova tokom trudnoće (skrining testovi, CVS, amniocenteza, kordocenteza) i objašnjavaju moguće tretmane ili preventivne mjere;
-
predočavaju mogućnost pojedinih genetičkih poremećaja, poput Daunovog sindroma, ukoliko trudnica ima 35 i više godina ali i u slučajevima gdje postoji familijarna predispozicija ili je već rodila dijete sa genetičkim poremećajem.
- Citogenetika
- Molekularna genetika
- JAK2 V617F mutacija u egzonu 14
- Celijačna bolest
- EGFR
- KRAS/NRAS
- BRAF
- HLA B27
- Humani Papiloma Virus (HPV)
Citogenetika
Citogenetika se bavi proučavanjem genetičkog materijala, ali takođe spada i u oblast citologije, koja se bavi odnosom hromozoma u njihovom odnosu na ćelije, naročito u toku procesa mitoze i mejoze. Hromozomi su sačinjeni od gena koji čine DNK a kod čovjeka postoji ukupno 46 hromozoma, od kojih 23 dolaze od majke i 23 od oca. Sve to čini kariotip ploda, čijom se preciznom analizom stiče uvid u sve strukturne promene u hromozomima fetusa (duplikacija, delecija, translacija, i slično).
Citogenetske analize pružaju uvid u moguće promjene u strukturi i broju hromozoma. Hromozomske anomalije koje se otkrivaju citogenetskim analizama mogu da ukažu na povećan rizik od bolesti kao što su Daunov ili Klinefelterov sindrom i slično. Značaj citogenetskih analiza je, dakle, veoma veliki u prenatalnoj dijagnostici. Kariotipizacija koja se izvodi u okviru citogenetskih analiza i to postanalno, naročito kod osoba koje u porodičnoj anamnezi imaju neki hromozomski sindrom.
Uzorci za citogenetske analize kojima se ispituje genetski materijal prenatalno, obuhvataju plodovu vodu, krv pupčanika, perifernu krv, koštanu srž, horionske resice ili kožu. Najprecizniji rezultati u prenetalnoj dijagnostici se postižu kombinacijom metoda molekularne gentike i citogenetskih analiza.
Citogentika je takođe veoma značajna i za proučavanje maligniteta, pogotovo kada je potrebno postaviti tačnu ii preciznu dijagnozu kada se sumnja na neku malignu bolest. Pojedine hromozomske postavke su tumor-specifične, što znači da jasno mogu da ukažu na to o kojem se malignom oboljenju radi.
Dostupne analize u ESOLAb
Molekularna genetika
Genetika je do prije tridesetak godina bila oblast biologije koja se bavila proučavanjem puteva nasljeđivanja osobina, kao i vezom između genotipa i fenotipa. Danas genetika ulazi u mnoge grane medicine i farmacije, i postaje sastavni dio života ljudi. Svaka osoba nasljeđuje polovinu nasljednih faktora od oca, a drugu od majke. Tako da u svakoj našoj somatskoj ćeliji treba da ima 46 hromozoma (23 od oca i 23 od majke).
Osnovna jedinica nasljeđivanja je gen. U populaciji mogu postojati različiti oblici gena tj. aleli. Ako osoba ima iste alelske varijante nekog gena takav genotip je homozigot, a ukoliko ima različite alelske varijante kaže se da je genotip heterozigot. Bolesti se grubo mogu podijeliti na monogenske i poligenske. Uzrok monogenskih bolesti je promjena u jednom genu, što znači da ih je moguće identifikovati na genskom nivou. Poligenske bolesti su one za čiji nastanak je odgovorno više gena, kao i faktori sredine, a takvih bolesti je mnogo.
Molekularna genetika je dio genetike koja se bavi analizom molekula DNK putem metoda molekularne biologije. Ova oblast bavi se proučavanjem strukture i funkcije gena, i samim tim ima veliku ulogu u medicini. Uz pomoć molekularne gentike možemo otkriti promjene u genima koje su uzrok mnogih bolesti, ali i dati nam mogućnost liječenja mnogih bolesti. Metode koje se koriste u okviru molekularne genetike su izolacija nukleinskih kiselina (DNK i RNK) i umnožavanje gena ili dijelova gena putem PCR (Polymerase chain reaction) metode.
U Poliklinici ESOLAB, koristeći najsavremenije aparate za izolaciju nukleinskih kiselina i Real Time PCR aparate, možemo za veoma kratko vrijeme uraditi dijagnostiku velikog broja bolesti koristeći različite uzorke biološkog materijala.
JAK2 V617F mutacija u egzonu 14
Mijeloproliferativne neoplazme su hematološke maligne bolesti koje se karakterišu neregulisanom proliferacijom jedne ili više mijeloidnih loza. U ovu grupu bolesti spadaju policitemija vera, esencijalna trombocitemija i primarna mijelofibroza. To je grupa relativno čestih hematoloških malignih bolesti sa godišnjom incidencijom u Evropi od 3-4 na 100.000 stanovnika.
U osnovi većine hroničnih mijeloproliferavnih neoplazmi je lezija jednog ili više gena koji kodiraju citoplazmatske ili receptorske protein tirozin kinaze. Glavno mjesto u patogenezi BCR-ABL1 negativnih mijeloproliferativnih neoplazmi imaju stečene somatske mutacije gena Janus kinaza 2 (JAK2) koji se nalazi na kratkom kraku hromozoma 9 (9p24). Najznačajnija mutacija gena JAK2 je V617F mutacija koja je prisutna u oko 95% bolesnika sa policitemijom vera i u 50-60% bolesnika sa esencijalnom trombocitemijom i primarnom mijelofibrozom.
Testiranje na mutaciju JAK2 V617F danas predstavlja dio rutinske dijagnostike mijeloproliferatvnih neoplazmi koje se sprovode u ranoj fazi obrade suspektnog bolesnika. Prisutna mutacija je dijagnostički vrlo značajna jer sa 99%-tnom sigurnošću upućuje na prisutnost maligne klonalne hematopoeze. Međutim, negativni nalaz ne isključuje prisutnost bolesti.
Kvantifikacija mutacije JAK2 V617F je novi pristup kliničkom praćenju bolesnika sa mijeloproliferativnim neoplazmama u kojem središnje mjesto zauzima opterećenje alela. Opterećenje alelom koristi se i za praćenje odgovora na terapiju. U okviru ove analize možemo uraditi i kvantifikaciju JAK2 V617F mutacije.
Uzorak za ovu analizu je puna EDTA krv koja se može uzeti bilo kada tokom dana.
Vrijeme izdavanja rezultata je 2-3 dana.
Celijačna bolest
Šta je celijačna bolest?
Celijačna bolest ili celijakija je najčešća hronična gastroenterološka autoimuna bolest koju karakteriše nepodnošljivost organizma na gluten. Kod genetski predisponiranih osoba, imunski sistem, reagujujući na uneseni gluten, koji se nalazi u pšenici, ječmu, raži, dovodi do upalnih promjena sluznice tankog crijeva što za posljedicu ima podhranjenost.
Celijačna bolest je autoimuno oboljenje uzrokovano glijadinom i srodnim prolaminima pšenice, raži i ječma. Ovi proteinski fragmenti kod genetski predisponiranih osoba dolaze u kontakt sa intracelularnim enzimom tkivna transglutaminaza, koja ih deaminira (pri čemu nastaje deaminiran glijadin) što dovodi do promjene stanja i oblika proteina. Ovako izmenjeni peptidi su lako prihvatljivi od HLA DQ2 i DQ8 (molekula izloženih na površini lamine proprie, poznate kao antigen prezentujuće ćelije) ka CD4 T ćelijama što rezultuje kaskadnnom reakcijom koja uključuje urođeni i stečeni imunitet i na kraju dovodi do oštećenja crijevnih resica.
Celijakija može biti:
- Tipična - podrazumjeva prisutne gastrointestinalne simptom. Tipična celijakija se karakteriše pozitivnim testom serologije, sa simptomima ili bez njih i bez vidljive intestinalne inflamacije na biopsiji.
- Atipična - ima prevashodno ekstraintestinalne manifestacije.
- Tiha celijakija - opisuje asimptomatske pacijente sa pozitivnim testom serologije i intestinalnom inflamacijom na biopsiji
- Potencijalna forma - uključuje pacijente sa pozitivnim testom serologije, sa simptomima ili bez njih i bez vidljive intestinalne inflamacije na biopsiji.
Koji su klinički znaci i simptomi?
- Opšti: Anemija, umor, razdražljivost, poremećaj rasta;
- Centralni nervni sistem: Depresija, ataksija (nedostatak koordinacije mišića), razvojna kašnjenja, neurološki ispadi;
- Koža i sluzokoža: Herpetiformni dermatitis, intenzivan svrab i hronični osip koji se primarno nalazi na laktovima, koljenima, zadnjici, leđima i potiljaku, alopecija, gubitak kose sa glave ili tjela;
- Gastrointestinalni sistem: Proliv/zatvor, bol u stomaku ili nadutost, povraćanje, malnutricija, gubitak/povećanje težine, karcinom;
- Reproduktivni sistem: Neplodnost (muška i ženska), pobačaji, odloženi pubertet;
- Muskuloskeletni i zubni sistem: Osteopenija i osteoporoza, nizak rast, oštećenja zuba, artritis.
EGFR
EGFR gen daje instrukcije za proizvodnju proteina koji se zove receptor za epidermalni faktor rasta koji se nalazi na povšini ćelije. Vezivanjem faktora za ovaj receptor aktivira signalne puteve koji vode ka proliferaciji ćelija i njihovom diferenciranju.
Najmanje 8 mutacija u EGFR genu je povezano sa razvijem tumora pluća. Somatske mutacije u EGFR se sreću najčešće u karcinomima pluća nemalih ćelija, posebno u adenokarcinomu.
U našim laboratorijam možete uraditi testiranje mutacija u kodonima 18, 19, 20 i 21.
Uzorak za sve analize je tumor (svjež, zamrznut ili parafinski kalup).
Vrijeme izdavanja rezultata je 7 dana.
KRAS i NRAS
RAS proteini su važni učesnici signalnih puteva koji kontrolišu ćelijski proliferaciju i diferenciranje. KRAS i NRAS geni se aktiviraju kada receptor epidermalnog faktora rasta za sebe veže epidermalni faktor rasta ili slične faktore što dovodi do aktovoranja određenih signalnih puteva. Kada se desi mutacija u KRAS i NRAS, ovi geni mogu biti stalno aktvirani i na taj način omogućavati kntinuiranu proliferaciju ćelija što može voditi ka razvoju tumora debelog crijeva.
Najčešće se aktiviraju mutacije u kodonima 12 i 13, a mutacije u ostalim kodonima su rijeđe. KRAS gen može biti aktiviran somatskom mutacijom u do 40% karcinoma debelog crijeva, a NRAS u do oko 7%.
U našim laboratorijama možete uraditi testiranje mutacija u kodonima 12, 13, 59, 61, 117 i 146.
Uzorak za sve analize je tumor (svjež, zamrznut ili parafinski kalup).
Vrijeme izdavanja rezultata je 7 dana.
BRAF
Gen BRAF se nalazi na hromozomu 7 i njegov proteinski produkt je citoplazmatska serin/treonin kinaza koja učestvuje u signalnim putevima. Glavna uloga tog signalnog puta je kontrola ekspresije gena koji regulišu rast, diferenciranje ćelija. Kada dođe do mutacije u genu dolazi kontinuirane aktivnosti serin/treonin kinaze uslijed čega dolazi do nekontrolisane proliferacije ćelija.
Somatska mutacija V600E u BRAF genu je pronađena u oko pola slučajeva nenasljednog melanoma. Ova mutacija se dešava tokom života osobe najčešće uslijed dejstva UV zraka sa sunca ili uslijed djelovanja nekih drugih faktora rizika spoljašnje sredine. Ova mutacija se sreće i u nekim drugim tumorima kao što su tumori debelog crijeva i štitne žlijezde.
U našim laboratorijam možete uraditi testiranje BRAF mutacije u kodonu 600.
Uzorak za sve analize je tumor (svjež, zamrznut ili parafinski kalup).
Vrijeme izdavanja rezultata je 7 dana.
HLA B27
HLA B27 je protein koji se nalazi na površini bijelih krvnih ćelija (leukocita). To je specifičan protein koji doprinosi disfunkciji imunog sistema. Prisustvo humanog leukocitnog antigena (HLA) klase 1 alela HLA B27 je povezana sa razvojem spondiloartitisa, grupe povezanih bolesti koje uključuju ankilozni spondilitis i reaktivni artritis. Ankilozni spondilitis je česta inflamatorna reumatska bolest koja pogađa oko 0,5% populacije. 94% pacijenata sa ankiloznim spondilitisom je pozitivna na prisustvo HLA B27. HLA B27 je manje povezan sa reumatskim artritisom kao i sa psorijaznim spondiloartritisom.
Normalni rezultat je negativan a to predstavlja odsustvo HLA B27 ali to ne znači da nema autoimune bolesti. Zbog toga je važno da se rezultat analize tumači sa drugim analizama kao i sa simptomima. Pozitivan rezultat znači da je HLA B27 prisutan. To znači da postoji veći rizik za razvoj određenih autoimunih bolesti.
U Poliklinici ESOLAB se može uraditi ova analiza. Uzorak je krv sa EDTA antikoagulansom.
Vrijeme izdavanja rezultata je do 5 dana.
Humani Papiloma Virus (HPV) detekcija DNK i genotipizacija
Šta je Humani Papiloma Virus?
Humani Papiloma virus (eng. Human Papillomavirus, HPV) predstavlja grupu DNK virusa, koja kod većine ljudi ne izaziva nikakve probleme. Međutim, određeni tipovi ovog virusa mogu uzrokovati infekcije genitalnog trakta kod muškaraca i žena. Predstavljaju jedinu grupu virusa koji u organizmu ljudi mogu dovesti do nekontrolisane proliferacije tkiva, odnosno do tumorskog rasta, usled DNK mutacija.
Na osnovu epidemioloških kriterijuma, HPV sojevi se klasifikuju kao:
- niskorizični sojevi: 6, 11, 40, 43, 44, 54, 61, 70 i 81, koji rijetko kad izazivaju lezije koje napreduju do predkarcinomskih promjena;
- sojevi sa višim rizikom: 26, 53 i 66;
- visokorizični sojevi: 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59 i 68.
Veoma su uporni i otporni na razne lijekove. Dobra vijest je da vakcina protiv HPV-a daje dobre rezultate u prevenciji karcinoma i infekcija koje izazivaju HPV tipovi. Po podacima dostupnim od 2006. godine u Sjedinjenim Američkim Državama, došlo je do smanjenja infekcije HPV tipovima koji izazivaju većinu karcinoma i genitalnih bradavica za 88%, dok su među odraslim ženama, infekcije HPV-om opale za 81%*.
Svjetska zdravstvena organizacija je objavila da je HPV drugi vodeći uzrok smrtnosti od karcinoma kod žena. Dokazano je da je u 99,8% slučajeva oboljenja uzrokovano humanim papilloma virusom, a jedini način da se zaštitite predstavlja prevencija. Takođe, redovne kontrole i testiranje vode ka drastičnom smanjenju šanse od oboljevanja od karcinoma uzrokovanih HPV infekcijom. Otrkivanje karcinoma grlića materice u početnoj fazi je skoro 100% izlječiv, u odnosu na otkrivanje u kasnijim fazama razvoja bolesti.
*https://www.cdc.gov/hpv/parents/vaccine-for-hpv.html
Šta možemo preduzeti da bismo se zaštitili?
Redovna, godišnja kontrola je kao i uvijek ključna u prevenciji bolesti! Redovne posjete ginekologu i rađenje skrining testova (poput Papa testa i kolposkopije). Ukoliko ginekolog procijeni da je to neophodno, idealno je raditi HPV test paralelno sa Papa testom, čime se povećava specifičnost i osjetljivost, što dalje vodi ka blagovremenom otkrivanju lezija koje mogu biti potencijalno opasne i da prerastu u ozbiljne promjene, čak i karcinom.
Preporuka doktora za Papa test jeste jednom godišnje za žene u dobi od 21 do 64 godina. Ukoliko postoje određeni faktori rizika, preporuka doktora mogu biti i češće kontrole i rađenje Papa testa.
Budite odgovorni prema svom zdravlju!
Prijatelji i partneri naše poliklinike
Zahvaljujući našim strateškim partnerima Poliklinike EsoLab laboratorija su Aqualab, Synlab, Siemens, Roche i drugi. Ova saradnja omogućava našim korisnicima izbor preko 4000 visoko specifičnih analiza.
